Na czym polega żywienie dojelitowe?
Dowiedz się
Co to właściwie jest żywienie dojelitowe?
Prawidłowe żywienie w chorobie jest niezbędne do utrzymania odpowiedniego stanu odżywienia i stanowi nieodłączny element terapii. Towarzyszące w chorobie osłabienie, depresja, brak apetytu czy nudności mogą powodować, że pacjent zaczyna unikać posiłków lub je niewystarczające ilości pożywienia, co przyczynia się do utraty masy ciała. Czasami nie jest możliwe pokrycie zapotrzebowania chorego na energię i składniki odżywcze jedynie przez dietę tradycyjną i należy wesprzeć chorego żywieniowo. Żywienie dojelitowe (żywienie enteralne) to żywienie medyczne dostarczające składników odżywczych (np. białko, energia, witaminy), niezbędnych dla funkcjonowania organizmu człowieka.t”>
Wyróżniamy kilka sposobów żywienia dojelitowego:
- Diety doustne np. preparaty odżywcze z rodziny Nutridrink
- Żywienie przez zgłębnik (sondę) przez nos do żołądka lub jelita
- Żywienie przez zgłębnik bezpośrednio do żołądka (PEG) lub do jelita.
Diety stosowane w żywieniu dojelitowym powinny uzupełniać dietę tradycyjną lub w pełni pokrywać zapotrzebowanie chorego na wszystkie niezbędne składniki odżywcze do życia[1].
U jakich osób żywienie dojelitowe jest wskazane?
Wdrożenie leczenia żywieniowego u pacjenta wymaga spełnienia kilku warunków. Chorzy u których rozpoznano niedożywienie lub u których występuje ryzyko niedożywienia często powinni być żywieni dojelitowo. Wskazaniem do rozpoczęcia takiego żywienia jest spodziewany brak możliwości pokrycia zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze drogą doustną przez ponad 10 dni[2].
Żywienie dojelitowe dostarczane przez zgłębnik bezpośrednio do żołądka lub jelita, przeznaczone jest m.in. dla pacjentów:
- którzy nie mogą odżywiać się drogą tradycyjną, czyli doustną
- borykających się z trudnościami w przełykaniu,
- z niedrożnością górnego odcinka przewodu pokarmowego,
- chorych nieprzytomnych.
Przy jakich chorobach najczęściej zaleca się żywienie dojelitowe?
Głównym wskazaniem do żywienia dojelitowego jest niedożywienie związane z chorobą lub ryzyko niedożywienia. W praktyce można się spodziewać niedożywienia u chorych na choroby przewlekłe m.in.
- Nowotwory
- Anoreksja
- Choroba Parkinsona
- Choroba Alzheimera
- Choroba Leśniowskiego-Crohna
- Choroby przewlekłe trzustki
- U pacjentów przygotowujących się do operacji oraz w okresie pooperacyjnym
- i w wielu innych chorobach, w których jednym z objawów jest postępujący ubytek masy ciała.
Żywienie dojelitowe ma szerokie zastosowanie i może być stosowane u pacjentów w każdym wieku, także u noworodków. Do zalet tego rodzaju żywienia można zaliczyć jego wszechstronne zastosowanie: zarówno u chorych leżących, nieprzytomnych, z ograniczoną aktywnością ruchową jak i tych w pełni aktywnych fizycznie. Nie jest ograniczeniem również miejsce stosowania żywienia dojelitowego, ponieważ pacjenci są w ten sposób żywieni w szpitalach, ośrodkach opieki długoterminowej, dodatkowo istnieje także żywienie dojelitowe w warunkach domowych [1].
Jakie są przeciwwskazania do żywienia dojelitowego?
Pomimo szerokiego zastosowania żywienia dojelitowego, nie u wszystkich chorych można wdrożyć takie wsparcie żywieniowe.
Przeciwwskazaniami do tego rodzaju żywienia są:
- Nieprawidłowe funkcjonowanie jelit
- Problemy z połykaniem (przy żywieniu medycznym drogą doustną)
- Brak drożności np. guz umiejscowiony w przewodzie pokarmowym, który uniemożliwia przechodzenie pokarmu[3]
- Ciężki wstrząs
- Niedokrwienie jelit
- Ciężka i nieprzemijająca biegunka
- Ciężkie zaburzenia krzepliwości (przy założeniu PEG) [4]
Jakie są metody żywienia dojelitowego w domu?
Istnieje kilka metod żywienia dojelitowego, które można stosować w warunkach domowych. Wyboru metody interwencji żywieniowej dokonuje lekarz, który jest odpowiedzialny za całokształt terapii stosowanej u chorego.
Metody żywienia dojelitowego:
Diety przemysłowe doustne
To specjalne preparaty żywieniowe stosowane w celach leczniczych, które można podawać pacjentowi doustnie. Istnieje wiele rodzajów diet przemysłowych np. Nutridrink Protein dla pacjentów onkologicznych czy Cubitan dla pacjentów z trudno gojącymi się ranami, odleżynami czy ranami pooperacyjnymi. Wyróżniamy takie, które są uzupełnieniem diety podstawowej, albo takie, które mogą stanowić jedyne źródło pożywienia dla chorego. Preparaty te można podawać
doustnie wtedy, kiedy przewód pokarmowy pacjenta funkcjonuje właściwie i pacjent radzi sobie z połykaniem [4]
Zgłębnik nosowo-żołądkowy, zgłębnik nosowo-jelitowy
To „giętka” sonda poprowadzona przez nos do żołądka lub do jelita cienkiego przez którą podaje się diety przemysłowe płynne. Stanowi rozwiązane dla osób, które nie mogą być żywione drogą tradycyjną, czyli doustną, mają niedrożny górny odcinek przewodu pokarmowego, mają bardzo duże problemy z połykaniem (zaawansowaną dysfagię: link), są niedożywione przez chorobę lub są nieprzytomne[3]. Żywienie przez sondę nie powinno być prowadzone dłużej niż 30 dni, w przypadku konieczności dłuższego żywienia powinna zostać podjęta decyzja o założeniu gastrostomii odżywczej.
Gastrostomia (PEG)
To przetoka odżywcza wykonana operacyjnie, metodą endoskopową w ścianie żołądka. Służy do podawania pokarmu bezpośrednio do żołądka (PEG) lub jelita (PEG-J). Żywienie przez PEG odbywa się przez diety przemysłowe albo zmiksowane kuchenne.
Jednak ze względu na ściśle określony skład, łatwość stosowania i bezpieczeństwo zaleca się stosowanie diet przemysłowych. Dieta może być podawana w formie bolusów (porcji) kilka razy dziennie, albo przez wlewy grawitacyjne lub za pomocą specjalnej pompy [4]. Gastrostomię można stosować długookresowo.
Jejunostomia
Analogicznie do gastrostomii, w której pożywienie podawane jest przez niewielkie nacięcie w skórze brzucha, jejunostomia to przetoka odżywcza poprowadzona do ścian jelita cienkiego. Znajduje zastosowanie u chorych po operacjach i zaawansowanych chorobach przełyku lub żołądka. Diety przemysłowe dedykowane do żywienia bezpośrednio do jelita mają inny skład niż te, które są podawane do żołądka i jest podawana wyłącznie poprzez wlewy grawitacyjne lub za pomocą specjalnej pompy[3]
Które żywienie będzie najlepsze do leczenia krótkotrwałego?
W sytuacji gdy planowane żywienie nie przekracza 30 dni, zaleca się wsparcie żywieniowe doustne lub przez zgłębnik nosowo-jelitowy lub nosowo-żołądkowy[3]
Które żywienie będzie odpowiednie przy leczeniu długotrwałym i paliatywnym?
Jeżeli planujemy wspomagać żywieniowo pacjenta dłużej niż 30 dni, a jego przewód pokarmowy funkcjonuje prawidłowo, to należy rozważyć wyłonienie przetoki odżywczej np. PEG[4].
Jakie substancje odżywcze mają największe znaczenie w żywieniu dojelitowym?
Żywienie dojelitowe ma na celu uzupełnić niedobory pokarmowe, pokryć zapotrzebowanie na składniki odżywcze, energię i wspomóc procesy regeneracyjne organizmu. Diety przemysłowe mogą stanowić całościowe żywienie lub gdy pacjent jest w stanie żywić się doustnie: tylko częściowe, wspomagające. Preparaty te są skoncentrowane w białko, tłuszcze, węglowodany, składniki mineralne i witaminy. Dobór odpowiedniej diety przemysłowej do stanu pacjenta, tolerancji pokarmu i choroby jest bardzo ważny, jest to zadanie lekarza. Preparaty są bogate w łatwo przyswajalne białko, które m.in. pomaga zachować masę mięśniową chorego oraz wspomaga jego układ odpornościowy. Diety przemysłowe z reguły są pozbawione składników, które często powodują niepożądane objawy ze strony przewodu pokarmowego jak laktoza lub gluten. Natomiast w zależności od rodzaju preparatu możemy w nich znaleźć inne składniki np. wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, glutaminę czy argininę[1].
Jak radzić sobie z obawami pacjenta przed żywieniem dojelitowym
Wiedza o żywieniu dojelitowym nie jest powszechna, co powoduje, że wokół tego tematu krąży wiele mitów. W konsekwencji pacjenci i rodzina często odkładają decyzję o wsparciu żywieniowym na później. Obawa przed zabiegiem i zmianą to w pełni zrozumiałe emocje. Jednak to, co wydaje się być końcem świata, może tak naprawdę okazać się wybawieniem, ponieważ często próby karmienia trwają długie godziny, a posiłki mimo wysiłku opiekunów nie zaspokajają zapotrzebowania chorego. Dlatego mimo że podjęcie decyzji o rozpoczęciu specjalnego żywienia medycznego nie jest proste to w wielu wypadkach bardzo słuszne i pomocne. Wszystkiego można się nauczyć, a w razie potrzeby, pytań, wątpliwości, pod telefonem jest personel medyczny z poradni żywieniowej, z którym można się skonsultować.
Szkolenie dla opiekunów do realizacji żywienia dojelitowego w domu
Pacjent żywiony dojelitowo nie musi być hospitalizowany. Gdy pozwala na to stan jego zdrowia można wybrać żywienie dojelitowe w warunkach domowych, w niektórych poradniach lekarz i pielęgniarka nawet przyjeżdżają na konsultację do domu chorego.
W Polsce procedura żywienia dojelitowego w warunkach domowych, w tym sprzęt i diety, jest refundowana przez NFZ. W przypadku niektórych poradni żywieniowych nie ma nawet konieczności odwiedzania szpitala – lekarz i pielęgniarka przyjeżdżają na konsultację do domu chorego. Po odpowiednim przeszkoleniu każdy jest w stanie samodzielnie podłączyć żywienie.
Piśmiennictwo:
1. Jarosz M., Praktyczny Podręcznik Dietetyki, Instytut Żywności i Żywienia 2010
2. Kłęk S., i wsp, Polskie Rekomendacje Żywienia Dojelitowego i Pozajelitowego w Onkologii — część II: żywienie drogą przewodu pokarmowego
(żywienie dojelitowe), Onkol. Prak. Klin. 2013; 9, 6: 209–215
3. Sobotka L., Podstawy Żywienia Klinicznego, Scientifica, Kraków 2015
4. Kłęk S. i wsp, Żywienie drogą przewodu pokarmowego (żywienie
dojelitowe), NOWOTWORY Journal of Oncology 2014; 64, 5: 436–442