Dieta po udarze – kluczowe wskazówki i zasady
Dowiedz się
Czym jest udar?
Według Światowej Organizacji Zdrowia udarem mózgu nazywamy nagłe wystąpienie objawów zaburzeń czynności mózgu, które utrzymują się dłużej niż 24 godziny i nie mają innej przyczyny niż naczyniowa (zaburzony dopływ krwi do mózgu)[1]. Wyróżniamy udary niedokrwienne, gdy krew nie dopływa do danej części mózgu, stanowiące 80-90% przypadków i krwotoczne spowodowane wylewem krwi do mózgu – 10-20% przypadków [2].
Umiejętność jedzenia po udarze – główne wyzwania
Pacjenci po udarze stanowią specyficzną grupę zdecydowanie wymagającą wsparcia żywieniowego. Jednak sposób żywienia chorego należy dostosować do jego stanu ogólnego i stopnia nasilenia zaburzeń ruchowych i poznawczych. Następstwem udaru mogą być między innymi niedowład kończyn, problemy z równowagą i zaburzenia poznawcze. Po interwencji medycznej część objawów może się cofnąć, jednak nie wszyscy pacjenci wracają do stanu sprzed choroby. Dodatkowym utrudnieniem mogą być trudności w komunikowaniu się, depresja, upośledzenie funkcji poznawczych, trudności z połykaniem i brak samodzielnego spożywania posiłków [2]. Wartość kaloryczna diety powinna być dostosowana do stanu odżywienia pacjenta i przy istniejącym ryzyku niedożywienia warto włączyć wspomaganie żywieniowe produktami bogatokalorycznymi. Chorzy po udarze często charakteryzują się apatią i brakiem motywacji do podjęcia leczenia i rehabilitacji, dlatego ważna jest cierpliwość w stosunku do chorego ze strony bliskich i opiekuna medycznego. W sytuacjach zaburzeń połykania należy rozważyć wdrożenie leczenia żywieniowego w postaci żywienia enteralnego (dojelitowego) [3].
Zasady komponowania diety dla pacjentów po udarze
Dieta po udarze powinna być zindywidualizowana. Ryzyko wystąpienia udaru jest wyższe między innymi u pacjentów z otyłością, cukrzycą typu 2 i nadciśnieniem tętniczym, dlatego dobór odpowiednich składników diety ma kluczową rolę [2]. Pacjenci po udarze z utrzymującymi się powikłaniami są narażeni na rozwój niedożywienia. Zaleca się dopasowanie kaloryczności do stanu odżywienia chorego i wzbogacenie jej o pełnowartościowe białko.
Pokarmy wskazane – jakie i dlaczego
Zalecane są :
- Produkty niskosodowe tzn. potrawy świeżo przygotowane (nieprzetworzone) oraz niedosalane. Zaleca się zamianę soli kuchennej na aromatyczne zioła.
- Produkty bogatobiałkowe, jak gotowane lub duszone chude mięso drobiowe, ryby, białka jaj, chude twarogi
- Oleje roślinne, jak oliwa z oliwek, olej rzepakowy
- Gotowane warzywa i owoce
- Dobrze ugotowane produkty pełnoziarniste
Pokarmy niewskazane – jakie i dlaczego
- Produkty będące źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, jak żywność typu fast food, przetwory mięsne, słodycze, żywność wysokoprzetworzona
- Produkty bogate w sód, jak konserwy mięsne, żywność wysokoprzetworzona, słone przekąski, suszone wędliny [3]
W sytuacji, gdy pacjent nie jest samodzielny, istnieje większe ryzyko niedoborów pokarmowych i wtedy warto rozważyć wdrożenie leczenia żywieniowego.
Preparaty specjalistycznego żywienia – kiedy po nie sięgnąć i jak długo stosować?
Chorzy po udarze, zwłaszcza ci z ryzykiem niedożywienia, niedożywieniem lub brakiem apetytu, powinni być wspomagani preparatami doustnymi wysokokalorycznymi i wysokobiałkowymi. Zaleca się wypijanie małymi łykami dwóch porcji doustnych preparatów dziennie, najlepiej pomiędzy posiłkami. Pacjenci z zaawansowaną dysfagią powinni mieć wdrożenie żywienie dojelitowe przez zgłębnik (sondę) nosowo-żołądkowy. Żywienie chorego do 30 dni może odbywać się za pomocą takiej sondy, ale w przypadku przekroczenia 30 dni zaleca się rozważenie wyłonienia przetoki odżywczej [4].
Konsystencja diety po udarze – dlaczego ma znaczenie?
Dieta przy udarze powinna być dobrana indywidualnie nie tylko pod kątem składu odżywczego, ale też technik przyrządzania posiłków. Przy problemach z gryzieniem, dysfagii, braku umiejętności samodzielnego jedzenia zaleca się zmianę konsystencji np. dokładne gotowanie potraw, miksowanie, przecieranie i rozwadnianie do konsystencji płynnej lub półpłynnej [3]. Rozrzedzanie do płynnej konsystencji wiąże się jednak także z rozrzedzeniem wartości odżywczej stąd konieczne jest monitorowanie masy ciała i stanu odżywienia pacjenta i w razie potrzeby zastosowanie diet przemysłowych.
Dieta poudarowa zależy od stanu i sprawności chorego. Śniadanie i kolacja powinny zawierać produkty mleczne, gdyż stanowią źródło białka, wapnia i witaminy D3. Ważnym elementem każdego posiłku w diecie przy udarze są warzywa i owoce, źródło przeciwutleniaczy i błonnika. Tego drugiego dostarczają też produkty pełnoziarniste. Obiad powinien zawierać wysokiej jakości produkty białkowe: chude mięso, nabiał, ryby. Praktycznym aspektem jest podawanie zup, zwłaszcza zup kremów, ponieważ zawierają nie tylko wiele składników odżywczych pochodzących z warzyw, ale także płyny. Trzeba bowiem pamiętać, że osoby starsze często nie odczuwają pragnienia i nie chcą pić, więc należy aktywnie zachęcać je do przyjmowania płynów. Odpowiednie spożycie błonnika i płynów pozwala zapobiegać zaparciom, które mogą stanowić bardzo duży problem u starszych, unieruchomionych osób[5].
Przykładowy jadłospis
Śniadanie
Jajecznica na drobno posiekanych pomidorach
Drugie śniadanie
Koktajl bananowy na maślance z mielonym siemieniem lnianym
Obiad
Zupa krem z brokułów z oliwą z oliwek
Pieczone udko z kurczaka z kaszą pęczak i duszoną marchewką
Podwieczorek
Budyń jaglany z owocami
Kolacja
Pasta z makreli i twarogu ze szczypiorkiem, miękki chleb graham
Przepisy dla pacjentów neurologicznych można znaleźć tutaj: https://nutriblog.pl/neurologia/
Więcej informacji na stronie: https://posilkiwchorobie.pl/strefa-neurologiczna/
Piśmiennictwo:
1. Strepikowska A i wsp, Udar mózgu – czynniki ryzyka i profilaktyka,
Postępy Farmakoterapii, Tom 65 · nr 1 · 2009
2. Udary mózgu – rosnący problem w starzejącym się społeczenstwie, Instytut
Ochrony Zdrowia w Polsce, Warszawa 2016
3. Kozera G, Edukacja chorego po udarze mózgu, Choroby Serca i Naczyń 2007,
tom 4, nr 3, 123–126
4. Członkowska A i wsp, Żywienie dojelitowe i pozajelitowe w udarze
mózgu — stanowisko Grupy Ekspertów Sekcji Chorób Naczyniowych
Polskiego Towarzystwa Neurologicznego, Polski Przegląd Neurologiczny 2013; 9 (4):
141–145
5. Jarosz M., Normy żywienia dla populacji polskiej, IŻŻ, Warszawa, 2017.