Dysfagia – jakie czynności wpływają na sprawność połykania pacjentów
Mianem dysfagii opisuje się problemy z przełykaniem tj. przechodzeniem pokarmu z jamy ustnej przez przełyk do żołądka. Zaburzenia te mogą mieć miejsce na dwóch poziomach: między gardłem i przełykiem oraz w obrębie przełyku. Zaburzenie to może wystąpić u chorych z m. in. chorobami układu nerwowego, po przebytych udarach, w chorobie Parkinsona, czy nowotworach. W wyniku dysfagii chory może się krztusić, kaszleć, mieć odruchy wymiotne, ból podczas przełykania. Ponadto może dochodzić do wycieku śliny lub pokarmu z jamy ustnej, zalegania pokarmu na języku i podniebieniu, dostawaniu się treści pokarmowych do nosa lub krtani, uczucia rozpierania w klatce piersiowej. Zaburzenia połykania mogą prowadzić do wielu groźnych powikłań, spośród których najgroźniejszym, potencjalnie śmiertelnym, jest zachłystowe zapalenie płuc. Jest ono zazwyczaj następstwem przedostania się do układu oddechowego pokarmu (płynu) podczas połykania. Zachłystowe zapalenie płuc u osób z dysfagią występuje trzykrotnie częściej niż u innych chorych.
W czasie przyjmowania posiłku u pacjenta z dysfagią stosowaną techniką powinno być tzw. „połykanie nagłośniowe”. W tej technice należy postępować według schematu: 1. wdech, 2. zatrzymanie powietrza, 3. połknięcie, 4. wydech z odkrztuszeniem, 5. wdech. Pomocne jest również maksymalne rozciąganie gardła podczas połykania oraz świadome przedłużanie uniesienia krtani w czasie przełykania kęsa.
Podczas przyjmowania posiłków najistotniejsza jest jednak pozycja ciała. Pacjent powinien znajdować się w pozycji wysokiej, lub półwysokiej, z ramionami i rękami wysuniętymi do przodu. Nie powinno się opierać rąk i przedramion na stole. Głowa chorego powinna być lekko pochylona ku przodowi – broda zbliża się do klatki piersiowej (zapobiegamy zachłystywaniu się), szyja wyprostowana. Wyjątkiem są pacjenci z niedowładem połowiczym, wówczas głowę należy lekko obrócić w stronę niedowładną, co pomaga „domknąć krtań”. Pozycja musi być podparta, ustabilizowana, tak aby zapobiec osuwaniu się.
Ze względu na najłatwiejsze połykanie konstytucja posiłków powinna być gładka. Poleca się podawanie zupy krem (bez klusek, ryżu), jogurtów bez ziaren i bez kawałków owoców, papek. Należy unikać pokarmów kruszących się, sypkich, którymi łatwo jest się zakrztusić. Nie należy pić przez słomkę (chyba że czynność jest zalecona przez lekarza) oraz rozmawiać podczas spożywania posiłków. Wskazane jest picie ze specjalnych kubków z wycięciem na nos, zapobiegających odchylaniu głowy ku górze, co zwiększa ryzyko zachłyśnięcia płynem. Posiłki należy podawać małymi kęsami w wolnym tempie, oznacza to np. zamiast dużej łyżki zastosowanie małej, gdyż mniejsze porcje są łatwiejsze do przełknięcia. Kolejną porcję należy podać dopiero po całkowitym przełknięciu poprzedniej. Pacjent ze względu na mniejsze posiłki, powinien je przyjmować co 3-4 godziny. Po zakończeniu karmienia, chory powinien pozostać w pozycji wysokiej (siedzącej) od 15 do 30 minut.
U pacjentów z dysfagią program rehabilitacji musi zostać poszerzony o ćwiczenia wzmacniające wargi, język i policzki, ćwiczenia żuchwy, a także często gimnastykę z wykorzystaniem pokarmów. Można również stosować metodę stymulacji dotykowo-termicznej polegającą na dotykaniu dolnej części łuków podniebiennych schłodzonym przedmiotem, co przywołuje odruch połykania. W przypadku przewlekłych zaburzeń przytomności w dysfunkcjach dróg oddechowo-pokarmowych, przebiegających z dusznością lub objawami zachłyśnięcia, konieczne może być wykonanie tracheostomii (chirurgiczne połączenie tchawicy ze środowiskiem zewnętrznym w celu ominięcia górnych dróg oddechowych) oraz odżywianie chorego przez sondę wprowadzoną przez nos do żołądka lub założenie gastrostomii (przetoka między środowiskiem zewnętrznym a żołądkiem, służąca dostarczaniu substancji odżywczych).
Bibliografia
1. K. Jaracz, W. Kozubski(red.). Pielęgniarstwo Neurologiczne. Wyd. Lekarskie, Warszawa 2008.
2. Nowakowska H., Grabowska H., Mielnik M. „Terapie wspomagające opiekę pielęgniarską nad pacjentami z zaburzeniami połykania”, Problemy Pielęgniarstwa 2012; 20 (1): 126–132
3. Terlikiewicz J., Makarewicz R. „Zaburzenia połykania”, Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom 2, nr 1
4. Litwin M. na podstawie: Boehme G. Sprach-, Sprech-, und Schluckstörungen; Elsevier 2006, oraz Prosiegel M, Weber S., Dysphagie: Diagnostik und Therapie Springer – Verlag Heidelberg 2013
5. Stępniak A. Zaburzenia żucia i połykania u osób dorosłych – doniesienia z badań własnych, Logopaedica, 1/2017