Drenaż limfatyczny – skuteczna metoda walki z obrzękiem
W przybliżeniu 16% masy ciała człowieka stanowi płyn międzykomórkowy, który dzięki prawidłowemu funkcjonowaniu układu chłonnego pozostaje w ciągłym ruchu. Obrzęk limfatyczny, czyli obrzęk tkanek powstaje na skutek uszkodzenia naczyń chłonnych doprowadzając do zastoju chłonki. Zaburzenie procesu odpływu chłonki powoduje gromadzenie substancji w przestrzeni międzykomórkowej w większej ilości niż jest możliwe przetransportowane jej do krwioobiegu. Upośledzenie odpływu chłonki najczęściej związane jest z przebytym leczeniem przeciwnowotworowym (zabiegi chirurgiczne, radioterapia), jednakże może on powstać również w związku z zaawansowaniem procesu chorobowego np. u pacjentów z hipoproteinemią, zaawansowaną niewydolnością nerek, niedokrwistością czy przyjmowaniem leków powodujących retencję wody (kortykosteroidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne). W konsekwencji zastoju chłonki dochodzi do przewlekłego stanu zapalnego. który charakteryzuje się rozrastaniem się włókiem łącznotkankowych i komórek oraz lokalnym upośledzeniem odporności.
Obrzęk limfatyczny powoduje nienaturalne obrzmienie kończyn lub innych części ciała, powodując uczucie ciężkości, ograniczenie ruchomości, aktywności fizycznej oraz bóle powodowane zwiększonym napięciem skóry. Obrzęk może obejmować jedną lub wiele kończyn. Może on również dotyczyć innych części ciała tj. głowy, szyi, piersi lub genitaliów.
W początkowej fazie obrzęk limfatyczny jest mały i elastyczny, oznacza to, że wpływem ucisku palcem nie tworzy się odkształcenie. Jednak z czasem na skutek włóknienia tkanek obrzęk zaczyna twardnieć, a miejsce objęte obrzękiem zwiększa swój obwód, co powoduje ograniczenie ruchomości i upośledzenie funkcjonowania. Jeśli obrzęk nie będzie leczony wzrost obwodu kończyny i ograniczenie jej ruchomości będzie ciągle postępować. Kończyna objęta przewlekłym stanem zapalnym staje się zniekształcona, a jakość życia i sprawność funkcjonalna pacjenta znacznie się obniża. W leczeniu obrzęków limfatycznych rolę pierwszoplanową zajmuje fizjoterapia, a według Międzynarodowego Towarzystwa Limfologicznego podstawową metodą leczenia jest tzw. kompleksowa terapia udrażniająca, na którą składa się: manualny drenaż limfatyczny, ćwiczenia poprawiające odpływ chłonki, bandażowanie wielowarstwowe oraz właściwa pielęgnacja skóry.
Manualny drenaż limfatyczny stanowi technikę masażu, która znacznie różni się od tzw. masażu klasycznego. Metoda ta została opracowana na początku lat 30-tych przez duńskiego lekarza E. Vodder’a. Drenaż limfatyczny stanowi kombinację delikatnych, powolnych i rytmicznych ruchów okrężnych, obrotowych, pompujących i czerpiących. Tempo masażu jest wolne – około 10-15 ruchów na minutę. Wszystkie techniki powtarza się 4-5 razy. Celem tej metody jest pobudzenie aktywności naczyń limfatycznych, opróżnienie dróg chłonnych i odprowadzenie przez nie istniejącego obrzęku. Drenaż limfatyczny rozpoczyna się od obszarów nie zajętych obrzękiem – od odblokowania głównych węzłów (szyjnych, pachowych i pachwinowych), następnie przechodząc do rejonów obrzękniętych – drobnych węzłów i naczyń limfatycznych. Kierunek ruchów powinien być zawsze proksymalny, zgodny z kierunkiem odpływu limfy do okolicznych węzłów chłonnych. Nie zaleca się używania preparatów zmniejszających tarcie takich jak np. oliwki, gdyż może to zmniejszać efektywność zabiegu. Należy pamiętać, że wykonując drenaż limfatyczny nie można doprowadzić do zwiększenia temperatury masowanego miejsca. Drenaż limfatyczny nie powinien powodować powstawania dolegliwości bólowych. Minimalny czas trwania masażu to 15-20 minut. Zabiegi drenażu limfatycznego mogą być wykonywane nawet kilka razy dziennie.
Bezwzględnym przeciwskazaniem do terapii przeciwobrzękowej jest zakrzepica żył głębokich i zapalenie tkanki podskórnej. Do przeciwskazań względnych należą; zaawansowana niewydolność krążenia NYHA III/IV, upośledzenie krążenia obwodowego, cukrzyca z objawami neuropatii cukrzycowej. Inny problem, zarówno w aspekcie odczuć pacjenta, jak i możliwości prowadzenia manualnego drenażu limfatycznego stanowią limfotoki, gdyż w miejscach przeciekania chłonki przez skórę i znacznie zwiększa się ryzyko powstania infekcji.
Bibliografia
1. Pyszora A. (2010) Kompleksowa fizjoterapia pacjentów z obrzękiem limfatycznym. Medycyna Paliatywna w Praktyce 4(1):23-29.
2. Szuba A. (2005) Choroby naczyń chłonnych. W: Choroby wewnętrzne. Tom 1. Szczeklik A. (red.). Medycyna Praktyczna, Kraków 437–440.
3. Werner G.T. (2001) Das Lymphödem in Diagnostik und TherapiePhysiklische Entstauungstherapie. Physikalische Rehabilitationsmedizin Kurortmedizin 11: 71–76.3.
4. Grądalski T., Ochałek K. (2001) Podstawy patofizjologii i postępowaniaw obrzęku limfatycznym w chorobie nowotworowej. Nowa Medycyna 97: 55–58.
5. Piotrowicz R., Ciecierski M., Jawień A. (2000) Obrzęki limfatyczne— leczenie. Przew. Lek. 7: 66–68.5.
6. International Society of Lymphology. (2003) The diagnosis andtreatment of peripherial lymphoedema: consensus document of the International Society of Lymphology. Lymphology 36: 84–91.
7. Pyszora A., Wójcik A. (2010) Fizjoterapia w opiece paliatywnej. Medycyna Paliatywna w Praktyce 4(4):159-167.
8. A Rudzka A., Kulesza-Mrowiecka A. D. M., Kopański B., E., Z., Nadashkevych C. F. O., Tabak B. J., Rowiński B. J. (2018) Fizjoterapia w opiece paliatywnej – leczenie obrzęku limfatycznego. Journal of Clinical Healthcare 4:36-40.
9. Kozikowska J., Łuczak J. (2001) Obrzęk limfatyczny – patomechanizm, podział, zasady leczenia. Przew Lek, 2001, 4, 5, 48-54.